… a budżet budowy

kosztorysy 150Problem

Czym różni się kosztorys budowlany od budżetu budowy? Jakie są podobieństwa i różnice pomiędzy nimi?

Rozwiązanie

Kosztorys to zestawienie danych dotyczące ilości i rodzaju zasobów niezbędnych do realizacji przedsięwzięcia wyrażonych wartościowo i ilościowo. Zakres i układ kosztorysu determinują różne czynniki. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:

  • obowiązujące prawo w tym zakresie lub przyjęte normy,
  • zasady kosztorysowania przyjęte przez inwestora, co przekłada się na tzw. kosztorys ślepy,
  • regulaminy przetargowe,
  • oprogramowanie do kosztorysowania robót budowlanych, które jest powszechnie używane, np. NORMA.

W kosztorysie budowlanym, w zależności od jego zakresu, oblicza się wartość wszystkich nakładów poniesionych na wykonanie całej inwestycji albo określonego obiektu budowlanego bądź danego rodzaju robót, np. robót ziemnych, instalacji sanitarnych1. Można wyróżnić następujące kosztorysy budowlane ze względu na przeznaczenie: inwestorski, ofertowy, dodatkowy, powykonawczy.

… a budżet budowy

kosztorysy 150Problem

Czym różni się kosztorys budowlany od budżetu budowy? Jakie są podobieństwa i różnice pomiędzy nimi?

Rozwiązanie

Kosztorys to zestawienie danych dotyczące ilości i rodzaju zasobów niezbędnych do realizacji przedsięwzięcia wyrażonych wartościowo i ilościowo. Zakres i układ kosztorysu determinują różne czynniki. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:

  • obowiązujące prawo w tym zakresie lub przyjęte normy,
  • zasady kosztorysowania przyjęte przez inwestora, co przekłada się na tzw. kosztorys ślepy,
  • regulaminy przetargowe,
  • oprogramowanie do kosztorysowania robót budowlanych, które jest powszechnie używane, np. NORMA.

W kosztorysie budowlanym, w zależności od jego zakresu, oblicza się wartość wszystkich nakładów poniesionych na wykonanie całej inwestycji albo określonego obiektu budowlanego bądź danego rodzaju robót, np. robót ziemnych, instalacji sanitarnych1. Można wyróżnić następujące kosztorysy budowlane ze względu na przeznaczenie: inwestorski, ofertowy, dodatkowy, powykonawczy.

Strona 2

 

Kosztorys inwestorski przygotowywany jest przez zamawiającego i stanowi podstawę do określenia szacunkowego kosztu wykonania określonych robót.

Kosztorys ofertowy stanowi podstawę do ustalenia ceny oferty i przygotowywany jest przez wykonawcę na żądanie zamawiającego, gdy wykonawca przystąpił do przetargu lub gdy otrzymał od zamawiającego propozycję złożenia oferty do realizacji robót.

Kosztorys dodatkowy2 stanowi podstawę do ustalenia zmiany ceny oferty i jest przygotowywany na żądanie zamawiającego przez wykonawcę po wykonaniu robót wyłącznie jako propozycja zmian kosztorysu ofertowego z uwagi na zmiany pierwotnie przewidywanych ilości robót. Kosztorysu dodatkowego nie wolno stosować w przypadkach wystąpienia robót dodatkowych czy zamiennych wynikających ze zmian dokumentacji projektowej. W takiej sytuacji roboty dodatkowe lub zamienne powinny być wycenione kosztorysem ofertowym – przed ich wykonaniem lub kosztorysem powykonawczym – po ich wykonaniu.

Kosztorys powykonawczy stanowi podstawę do ustalenia wynagrodzenia wykonawcy za wykonane roboty po ich wykonaniu. Sporządzany jest przez wykonawcę na podstawie potwierdzonych wpisów w dzienniku budowy i w księdze obmiarów.

Ponadto ze względu na kryterium rzeczowe można wyróżnić kosztorys inwestycji, obiektów i robót. Natomiast ze względu na stopień dokładności wyróżnia się kosztorys wstępny (orientacyjny), kosztorys generalny, kosztorysy szczegółowe.

Kosztorys inwestycji obejmuje wszystkie roboty, obiekty i nakłady przedsięwzięcia inwestycyjnego. Kosztorys obiektów uwzględnia całość kosztów i nakładów dla danego obiektu. Kosztorys robót określa koszt wykonania jednego typu robót zarówno na obiekcie, zadaniu czy w przedsięwzięciu inwestycyjnym, jak i dla poszczególnych wyspecjalizowanych wykonawców3.

Kosztorysy wstępne (orientacyjne) są sporządzane we wstępnej analizie oceny celowości realizacji inwestycji. Kosztorysy generalne, nazywane w Polsce zbiorczym zestawieniem kosztów (ZZK), obejmują koszt wszystkich robót i nakładów, sporządzane metodą wskaźnikową w fazie projektu podstawowego. Kosztorysy szczegółowe są sporządzane w fazie projektu wykonawczego lub w toku realizacji robót i dokładnie określające koszt obiektów i robót4.

Strona 3

Kosztorysy sporządza się na podstawie różnych dokumentów i czynności w zależności od skomplikowania i wielkości inwestycji. Należą do nich:

  • dokumentacja projektowa,
  • przedmiar robót,
  • założenia wyjściowe do kosztorysowania,
  • ceny jednostkowe robót obejmujące koszty bezpośrednie robocizny, materiałów, ich zakupu, pracy sprzętu i transportu technologicznego oraz koszty pośrednie,
  • jednostkowe nakłady rzeczowe zawarte w katalogach lub własnych wypracowanych norm,
  • ceny jednostkowe robocizny (R) materiałów (M), sprzętu (S),
  • planowany „zysk”,
  • przepisy prawne, w szczególności dotyczące podatku VAT.

W przypadku kosztorysu dodatkowego i powykonawczego należy wziąć:

  • dokumentację budowy – książka obmiaru i dziennik budowy,
  • protokoły uzgodnień,
  • kosztorys ofertowy.

Z kosztorysowaniem robót budowlanych wiążą się pewne pojęcia, które scharakteryzowano poniżej. Wynikają one z pewnej pragmatyki stosowanej w budownictwie oraz zostały zdefiniowane w różnych aktach prawnych, podręcznikach, poradnikach do kosztorysowania5.

Dokumentacja projektowa – wymagany odrębnymi przepisami projekt budowlany wraz z opisami i rysunkami niezbędnymi do realizacji robót lub opis zawierający określenie rodzaju, zakresu i sposobu wykonywania robót, wynikający np. z inwentaryzacji i protokołu typowania robót.

Założenia wyjściowe do kosztorysowania – ustalone przez zamawiającego dane techniczne, technologiczne i organizacyjne, nieokreślone w dokumentacji projektowej, a mające wpływ na wysokość ceny kosztorysowej.

Dane wyjściowe do kosztorysowania – uzgodnione, w formie protokołu, między wykonawcą a zamawiającym dane techniczne, technologiczne i organizacyjne oraz inne niezbędne do kalkulacji kosztorysowej, obejmujące podstawy ustalenia jednostkowych nakładów rzeczowych i podstawy cenowo-kosztowe.

Przedmiar robót – opis robót w kolejności technologicznej ich wykonania oraz podstaw do ustalania cen jednostkowych robót lub jednostkowych nakładów rzeczowych, z podaniem ilości jednostek przedmiarowych robót, opracowany przed wykonaniem robót na podstawie dokumentacji projektowej.

Obmiar robót – opis robót w kolejności technologicznej ich wykonania oraz podstaw do ustalania cen jednostkowych robót lub jednostkowych nakładów rzeczowych, z podaniem ilości jednostek obmiarowych robót, opracowany po wykonaniu robót na podstawie książki obmiaru.

Strona 4

Kosztorys budowlany musi mieć określoną strukturę, która z jednej strony wynika z przepisów, a z drugiej – z praktyki ich sporządzania. Prawidłowo sporządzony kosztorys obejmuje:

1. Stronę tytułową zawierającą:

  • określenie rodzaju kosztorysu,
  • nazwę przedmiotu kosztorysowania oraz określenie lokalizacji budowy,
  • nazwę i adres zamawiającego,
  • nazwę i adres jednostki opracowującej kosztorys oraz imiona i nazwiska z określeniem funkcji osób, które sporządziły kosztorys, oraz ich podpisy,
  • wartość kosztorysową robót,
  • datę opracowania kosztorysu,
  • nazwę jednostki, która wykonuje roboty lub oferuje ich wykonanie,
  • ewentualną klauzulę o uzgodnieniu kosztorysu przez zamawiającego i wykonawcę.

2. Ogólną charakterystykę obiektu lub robót budowlanych, która zawiera krótki opis techniczny wraz z istotnymi parametrami. Określają one wielkość obiektu lub robót budowlanych oraz wskazują sposób i technologię wykonania poszczególnych robót.

3. Przedmiar robót lub obmiar robót.

4. Kalkulację kosztów.

5. Tabelę wartości elementów scalonych sporządza się w postaci sumarycznego zestawienia wartości nakładów rzeczowych oraz pozostałych składników kalkulacyjnych ceny kosztorysowej odniesionych do elementów obiektu lub zbiorczych rodzajów robót. Suma tak ustalonych kwot stanowi wartość kosztorysową robót. Przy obliczaniu ceny kosztorysowej dla całego obiektu tabelę wartości elementów scalonych stanowi jedna pozycja sumarycznego zestawienia składników kalkulacyjnych ceny kosztorysowej. Tabela może zawierać również wskaźniki techniczno-ekonomiczne.

6. Wycenę wartości nakładów rzeczowych oraz pozostałych składników kalkulacyjnych.

7. Załączniki do kosztorysu:

  • założenia wyjściowe do kosztorysowania,
  • analizy i kalkulacje dotyczące indywidualnego ustalenia cen jednostkowych oraz nakładów rzeczowych.

Strona 5

Opisy zaprezentowane w kosztorysie muszą być czytelne i jasne. Ma to szczególne znaczenie podczas przetargów, jeśli w ogóle kosztorysy są wymagane, gdyż pozwalają na porównanie ofert składanych przez wykonawców. Choć w praktyce różnie to bywa. Kosztorys budowlany ma umożliwić:

  • poznanie poziomu kosztów budowy przed podjęciem decyzji o podpisaniu umowy z inwestorem,
  • planowanie kosztów realizacji budowy,
  • planowanie zaangażowania zasobów ludzkich, rzeczowych, finansowych, materiałowych, niematerialnych dla konkretnej budowy,
  • pomiar ilościowy i wartościowy zużycia zasobów z uwzględnieniem obmiaru robót i procesów technologicznych,
  • racjonalizację zużycia zasobów,
  • sporządzenie budżetu kosztów realizacji budowy,
  • kontrolowanie kosztów na poziomie realizacji i wykonania zlecenia budowlanego,
  • racjonalizację wydatkowania środków finansowych.

UWAGA

Kosztorys budowlany jest szczególnym planem kosztów sporządzanym dla każdego większego przedsięwzięcia. Zawiera on elementy wspólne z budżetem kosztów. Do tych wspólnych elementów należy:

  • plan zużycia czynników produkcji, wyrażony zarówno w jednostkach naturalnych jak i pieniężnych,
  • okres realizacji określonych zadań.

Sporządzenie kosztorysu budowlanego wymaga zaangażowania różnych specjalistów, m.in. inżynierów budowlanych, logistyków, elektryków, finansistów oraz odpowiednio przygotowanej dokumentacji analityczno-projektowej, której przykładowy zakres przedstawiony został w pracy6. Można wyróżnić następujące zadania kosztorysanta7:

  • analiza dokumentacji projektowej,
  • ustalanie danych technicznych, technologicznych, organizacyjnych nieokreślonych w dokumentacji projektowej, a mających wpływ na wielkość ponoszonych kosztów przy realizacji robót budowlanych,
  • dokonywanie uzgodnień podstawy ustalania jednostkowych nakładów rzeczowych i podstaw cenowo-kosztowych, uwzględnianych w kalkulacji kosztorysowej,
  • opracowywanie przedmiaru i obmiaru robót,
  • ustalanie nakładów rzeczowych zużycia czynników produkcji,
  • określanie kosztów czynników produkcji,
  • określanie wysokości kosztów pośrednich,
  • kalkulację zysku,
  • wykonywanie kosztorysów budowlanych za pomocą komputerowych systemów kosztorysowania,
  • współudział w przygotowywaniu umów na roboty budowlane szczególnie w zakresie ustalania wynagrodzeń,
  • uczestniczenie w prowadzeniu rozliczeń za wykonane roboty budowlane.

Kosztorysant powinien też uczestniczyć w całym cyklu inwestycyjnym i koordynować wyznaczanie i rozliczanie kosztów inwestycji w poszczególnych jej etapach. Powinien brać także pełną odpowiedzialność za ustalenia dotyczące ponoszonych kosztów8. W zespole tym musi być osoba pracująca w praktyce na budowie i mająca duże doświadczenie w prowadzeniu budowy, ponieważ musi ona dokładnie znać procesy technologiczne oraz specyfikę budowy, która będzie realizowana. Czasami zdarza się, że inwestor przedstawia tzw. kosztorys ślepy z opisem nieadekwatnych procesów technologicznych do danego zlecenia budowlanego. I to wymaga weryfikacji podczas jego sporządzania.

Kosztorys budowlany nie jest wystarczającym źródłem obiektywnej i weryfikowalnej informacji dotyczącej określonej budowy i nie jest jednoznaczny z budżetem budowy. Wynikać to może z faktu, że kosztorys sporządzany jest m.in. do oferty przetargowej, w której zadaniem jego jest wyliczenie, na podstawie norm technicznych, kosztów wykonania określonych czynności. Celem sporządzenia oferty jest pozyskanie zlecenia wykonania określonej usługi. Kosztorys nie zawsze odzwierciedla właściwy poziom kosztów koniecznych do poniesienia w celu wykonania zlecenia. Kosztorys jest dokumentem przeznaczonym zarówno dla odbiorcy zewnętrznego, jak i wewnętrznego.

Strona 6

Należy zwrócić uwagę na praktykę sporządzania kosztorysów ofertowych. Mianowicie sporządzający go, inwestorzy i wykonawcy, często korzystają z katalogów z cenami materiałów (M), usług sprzętowych i transportowych (S). Zazwyczaj są to średnie ceny na rynku, które opracowywane są na podstawie informacji i danych z samych przedsiębiorstw lub też analizy rynkowej czy też dostępnej dokumentacji przetargowej.

Kalkulacja cen usług sprzętowych i transportowych uwzględnia dokonany wybór modelu rachunku kosztów w przedsiębiorstwie budowlano-montażowym. Niestety, w dużej mierze stosowany jest w nich rachunek kosztów pełnych lub jego odmiany branżowe. A to oznacza w praktyce, że tak naprawdę w wielu przedsiębiorstwach budowlano-montażowych kadra zarządzająca i kosztorysanci nie znają rzeczywistych kosztów oferowanych usług.

Przykład 1

Jeden z kierowników bazy sprzętowo-transportowej uzasadniał cenę usług sprzętowych i transportowych tym, że starsze jednostki sprzętowe miały niższą amortyzację. Nie jest to najważniejszy czynnik kalkulacji ceny usługi. Natomiast zapytany, ile kosztuje godzina pracy np. koparki i jak jest ona kalkulowana, to niestety, był zaskoczony takimi pytaniami. Ewidencja kosztów utrzymania jednostek sprzętowych i transportowych w wielu przedsiębiorstwach budowlano-montażowych jest nieadekwatna do zarządzania tymi obszarami przedsiębiorstwa.

W niektórych przedsiębiorstwach budowlano-montażowych, jednostkowe koszty pracy sprzętu budowlanego są wyliczane zgodnie z formułą: razem koszty jednostki sprzętowej przez ilość czasu pracy, i tak rozliczane są te koszty na budowy. Nie uwzględnia się w ogóle ich faktycznych zdolności produkcyjnych. W praktyce przekłada się to na zawyżanie kosztów budowy.

Przykład 2

W innym z kolei przedsiębiorstwie, które produkuje materiały budowlane, doszło do paradoksu polegającego na tym, że po rozliczeniu jednostek transportu na kierunki świadczeń okazało się, że zdecydowanie taniej jest wynająć jednostkę transportową z zewnątrz. Stąd ten przypadek zmusił zarządzających do prac nad zmianą zasad rozliczeń.

Dlatego też bezwiedne wykorzystanie danych z tego typu ogólnodostępnych katalogów może spowodować to, że w zasadzie sporządzony kosztorys jest nieadekwatny do rzeczywistych możliwości realizacji zlecenia9. Dzieje się to właśnie w przypadku braku znajomości własnych kosztów utrzymania tych zasobów w przedsiębiorstwach budowlano-montażowych. Stąd w wielu z nich, wskutek kryzysu na rynku budowlanym, kadra zarządzająca zaczęła dopiero zadawać sobie takie pytania. Tym samym czynnik ten spowodował zapotrzebowanie na:

  • informacje o rzeczywistych kosztach tych zasobów,
  • opracowanie zasad rozliczeń tych kosztów na budowy,
  • narzędzia, które można wykorzystać do oceny działalności tego obszaru działalności przedsiębiorstwa budowlano-montażowego.

Kolejny, bardzo ważny problem praktyki sporządzania kosztorysów to zasady kalkulacji ceny budowy. Mianowicie chodzi tu o stosowane formuły ich obliczania.

Przyjęta podstawowa formuła zakłada narzut kosztów pośrednich (Kp) od robocizny (R) i sprzętu (S). Następnie naliczany jest tzw. zysk (Z) od robocizny (R), sprzętu (S) i kosztów pośrednich (Kp). Wcześniej do kosztów materiałów (M) naliczane są metodą narzutową koszty zakupu (Kz). I na końcu powstaje formuła ustalania ceny (C), która jest sumą poszczególnych składników:

C = R + M + Kz + S + Kp + Z

Niestety, taki sposób wprowadza mechanizm tzw. pompowania kosztów, czyli im wyższe koszty bezpośrednie, tym wyższe koszty pośrednie i tzw. zysk.

W praktyce, gdy przedsiębiorstwo budowlano-montażowe miało wysokie marże na swoich usługach, a w szczególności na budowach, i było wysokie wykorzystanie zasobów, to ta formuła kosztorysowania się w miarę sprawdzała. Natomiast podczas kryzysu na rynku budowlanym ta formuła kosztorysowania stała się wręcz zabójcza dla wielu przedsiębiorstw budowlano-montażowych. Przy takim sposobie kosztorysowania zleceń budowlanych powstawała bowiem tzw. „pętla kosztów”, czyli brak wykorzystania posiadanych i będących do dyspozycji zasobów na odpowiednim poziomie. Powodowało to większe narzuty tzw. kosztów pośrednich i tym samym od razu zlecenie nie było opłacalne. Niestety, niewielu zarządzających przedsiębiorstwami budowlano-montażowymi lub kierowników tego obszaru jego działalności łączyło te fakty.

Powyższa formuła stosowania cen i sporządzania kosztorysów miała swoje źródło w aktach prawnych, praktyce stosowania i w szczególności pewnych przyzwyczajeń kosztorysantów, którzy dalej nie wyszli z pewnej epoki myślowej. Jest to bardzo duży problem w wielu przedsiębiorstwach budowlano-montażowych. Niestety, w warunkach dużej konkurencji rynkowej taka praktyka może doprowadzić do bankructwa przedsiębiorstwa.

W ostatnim czasie wzrosło zapotrzebowanie na tworzenie budżetów, które wyeliminuje problemy towarzyszące sporządzaniu kosztorysów. Jak już wspomniałem, nie zawsze można ominąć kosztorysy budowlane, gdyż są one wymagane np. w przetargach, i do tego sporządzone według ścisłych reguł opracowanych przez inwestora. Stąd też wykonawca musi się do tego stanu rzeczy dostosować i go dostarczyć wraz z wieloma różnymi załącznikami. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, aby sporządzić wewnętrzny budżet budowy. Następnie przejść z budżetu na kosztorys budowlany.

 

Strona 7

Budżet kosztów, w przeciwieństwie do kosztorysu budowlanego, jest dokumentem kierowanym do ściśle określonej grupy użytkowników wewnętrznych. Zawiera on również informacje poufne, które nie powinny trafić do otoczenia gospodarczego podmiotu10.

W budżecie kosztów budowy będą stawki, które wynikają z własnych wyliczeń (np. pracy sprzętu). Ponadto przedsiębiorstwo budowlano-montażowe może mieć podpisane umowy z innymi przedsiębiorstwami, np. dotyczące handlu materiałami budowlanymi. Stąd w kosztorysie powinna być uwzględniona stawka rynkowa, ale już w budżecie budowy w pozycji „koszty materiałów” wartość materiałów powinna być obniżona o uzyskany rabat od dostawcy. Dodatkowo, w pozycji przychody ze zlecenia budowlanego będą przychody ze sprzedaży materiałów. A więc jak do tych mechanizmów ma się tzw. zysk kosztorysowy?

Z powyższych względów inna jest metodologia tworzenia budżetu niż kosztorysu budowy (w szczególności wyliczenia wyniku na budowie). Z tej różnicy należy sobie zdawać sprawę, jeśli w przedsiębiorstwie budowlano-montażowym ma prawidłowo funkcjonować system budżetowania.

Na każdą budowę należy spojrzeć zawsze jak na jednorazowe przedsięwzięcie i sporządzić jej budżet. Musi on uwzględniać wszystkie jego aspekty, np. sprzedaż powierzchni reklamowej na remontowanym budynku, wynajem zaplecza budowy podwykonawcom. To też są źródła przychodów, które wpływają na rentowność zlecenia.

Porady udzielił:

Roman Kotapski

specjalista ds. zarządzania kosztami w przedsiębiorstwie Infosynergia


1 Z. Kowalczyk, J. Zabielski, Kosztorysowanie i normowanie w budownictwie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne SA, Warszawa 2005, s. 9.

2 Nazywany jest też kosztorysem zamiennym. Zob. B. Kacprzyk, Kontrola kosztów na etapie budowy [w]: Zarządzanie kosztami przedsięwzięcia budowlanego, Wyd. WACETOB, Warszawa 2008, s. 68.

3 A. Wiejacha, J. Guranowski, Poradnik kosztorysowania robót budowlanych, Wydawnictwo Norm i Poradników NORMEX, Gdańsk 2000, s. 12–14.

4 Z. Kowalczyk, J. Zabielski, op.cit., s. 9.

5 Por. Z. Kowalczyk, J. Zabielski, op.cit., s. 229–234; A. Wiejacha, J. Guranowski, op.cit.

6 J. Traczyk, Szacowanie nakładów inwestycyjnych w fazie przygotowania przedsięwzięcia budowlanego, [w]: Zarządzanie kosztami przedsięwzięcia budowlanego, Wyd. WACETOB, Warszawa 2008, s. 49.

7 E. Plebankiewicz, Podstawy kosztorysowania robót budowlanych, Wyd. PK, Kraków 2007, s. 13.

8 Stąd trudno zgodzić się z poglądem (przedstawionym w pracy J. Michalaka, Cechy charakterystyczne usług budowlanych, [w]: Rachunkowość w przedsiębiorstwie budowlanym. Kontrakty, planowanie, kontrola, pod red. I. Sobańskiej, Difin, Warszawa 2006, str. 28), że to specjaliści ds. rachunkowości zarządczej sporządzają plan kosztów budowy. Najczęściej po prostu nie mają takiej wiedzy merytorycznej i kwalifikacji do tego typu zadań.

9 Na ten problem zwraca się uwagę w pracy G. Zjawin, Monitorowanie kosztów budowy, „Controlling i Rachunkowość Zarządcza” nr 7/2002, s. 17.

10 R. Kotapski, G. Zjawin, Wybrane problemy wdrażania budżetowania kosztów w przedsiębiorstwie budowlanym, „Controlling i Rachunkowość Zarządcza” nr 5/2000, s. 36.


http://econtrolling.infor.pl/index.php?act=mprasa?=article&id=87375

No thoughts on “Kosztorys budowlany”